narowy końskie

Stajenne nałogi – część 3 HEBLOWANIE I KŁAPANIE WARGAMI

1373981_42913699

Konie zaakceptowały stajnię jako zło konieczne. W ich naturze nie leży chowanie się po jaskiniach; one żyją na otwartych przestrzeniach, a stajenny boks jest gwałtem na ich naturze i psychice. Nic więc dziwnego, że stajenny splin i nuda oraz brak ruchu często wywołuje u koni narowy i nałogi. Tak na szybko – jaka jest różnica między narowem, a nałogiem? NARÓW to zachowanie konia, które staje się niebezpieczne dla człowieka: kopanie, gryzienie, wspinanie się, ponoszenie, caplowanie itp. NAŁÓG to też odruch warunkowy, ale szkodzi przede wszystkim koniowi. Nałogów końskich jest kilka: alkoholizm, palenie tytoniu, narkotyki… A nie, nie ta bajka. Mamy takie nałogi wśród koni:

ŁYKAWOŚĆ – o niej pisałam tutaj.

TKANIE – było w poprzedniej części, o tutaj.

ROZSYPYWANIE OWSA –  więcej znajdziecie tutaj.

Pozostało nam HEBLOWANIE i KŁAPANIE WARGAMI. Oba te nałogi są w zasadzie mało szkodliwe. Świadczą z pewnością o nudzie końskiego życia, ale silnego wpływu na zdrowie nie mają. Heblowanie polega na łapaniu w zęby krat boksu i przesuwaniu ich w górę i w dół. Czasem koń opiera zęby o żłób lub dolną przegrodę ścianki i przesuwa zębami na boki. Wywołuje to głośny dźwięk i chyba do tego właśnie koń dąży. Podejrzewam, że jest to trochę tak jak u nas zgrzytanie zębami. Niebezpieczne jest o tyle, że może z czasem przejść w łykawość. Do tego nadmiernie  ściera zęby. I cholernie wkurza – nasz stary Kasztan na okrągło piłował kraty boksu; hałas był okropny. Kłapanie wargami to rodzaj przyzwyczajenia konia. Koń uderza jedną wargą o drugą, upajając się samym odgłosem. W żaden sposób mu to nie szkodzi, jest zabawną wadą i tyle. U nas wargą kłapała Mała; szczególnie gdy się denerwowała i traciła cierpliwość. Kłapała wargą w bryczce, kłapała pod siodłem. Czasem cały godzinny teren słyszałam za sobą to kłapanie Małej. Śmieszyło nas to, czasem denerwowało, ale przecież nie miało żadnego wpływu na cechy użytkowe konia. Oba te nałogi są rodzajem rozrywki; pomóc tu mogą zabawki zawieszone w boksie, piłki z uchwytami – wszystko co zajmie uwagę konia. Często jednak staje się to przyzwyczajeniem, którego nie da się wyplenić.

Pisząc o stajennych nałogach uświadomiłam sobie, że mimo zapewnionych w naszej stajni warunków możliwie najbardziej zbliżonych do naturalnych, mieliśmy przypadek każdego nałogu. Niektóre konie trafiały już do nas z nałogiem (Raszdi z tkaniem, rozsypywaniem owsa; Kasztan z heblowaniem), inne wyuczyły się u nas (łykawość Lufki, kłapanie Małej). Na stajnię, która ma ponad 20 lat historii i ponad setkę koni w nią wpisaną, te kilka przypadków to tyle co nic. Niemniej jednak pojawiały się, choć staramy się, by ani więzienna nuda, ani odosobnienie od współtowarzyszy nie dokuczały naszym koniom. Szczerze mówiąc mało znam stajni, w których konie mają tyle swobody i pastwiskowania co u nas. A jednak nie jest to chów bezstajenny, a wprowadzając stajnię do życia tych miłujących swobodę zwierząt, wprowadzamy też stres i nerwice. Warto o tym pamiętać – przypomnijcie sobie wpis „Spacerniak dla więźnia” i dbajcie, by konie miały zapewnione warunki jak najbliższe ich naturze. To najlepsza recepta na stajenne nałogi. Jak pokazuje przykład naszej stajni skuteczna niemalże w 100%; lepszą prewencję daje tylko całkowita swoboda – nie stwierdzono nigdy przypadku w/w nałogów u dzikich koni.

 

 

Autor: Kategoria: TEORIA vs. PRAKTYKA

Stajenne nałogi – część 1 ŁYKAWOŚĆ

DSC_0962

Konie zaakceptowały stajnię jako zło konieczne. W ich naturze nie leży chowanie się po jaskiniach; one żyją na otwartych przestrzeniach, a stajenny boks jest gwałtem na ich naturze i psychice. Nic więc dziwnego, że stajenny splin i nuda oraz brak ruchu często wywołuje u koni narowy i nałogi. Tak na szybko – jaka jest różnica między narowem, a nałogiem? NARÓW to zachowanie konia, które staje się niebezpieczne dla człowieka: kopanie, gryzienie, wspinanie się, ponoszenie, caplowanie itp. NAŁÓG to też odruch warunkowy, ale szkodzi przede wszystkim koniowi. Nałogów końskich jest kilka: alkoholizm, palenie tytoniu, narkotyki… A nie, nie ta bajka. Mamy takie nałogi wśród koni:

ŁYKAWOŚĆ

TKANIE

HEBLOWANIE

KŁAPANIE WARGAMI

ROZSYPYWANIE OWSA –  czym pisałam już tutaj, więc nie będę się powtarzać :)

Dziś na tapecie mamy ŁYKAWOŚĆ.

Łykawości koń najczęściej uczy się sam. Może mu się nasunąć, gdy miał już wcześniej nawyk wylizywania żłobu lub nawet ściany boksu np. po poczęstunku czymś słodkim. Uważa się, że cukier w kostkach może powodować takie namiętne wylizywanie ścian lub żłobu. W naszej stajni zaobserwowałam to u Talara – gdy dostanie marchew od swojej właścicielki często potem długo liże drewnianą przegrodę boksu. Choć taką skłonność Talar ma, to łykawy nie jest; należy jednak już teraz zwrócić na to uwagę, by koń nie poszedł krok dalej, bo jest już na „dobrej” drodze do łykania. Koń może się nauczyć łykać również obserwując łykawego kolegę. Konie często kopiują zachowania towarzyszy, a łykawość wygląda ciekawie i można chcieć jej spróbować. Jak wygląda koń łykawy? Taki koń opiera dolną szczękę (lub górne zęby, zależy jak mu wygodniej) o żłób, kratę boksu czy dolną przegrodę i napinając mięśnie szyi naciąga krtań, przez co jego przełyk się otwiera i przepuszcza powietrze. Jest ono wciągane lub wydalane, co słychać – powoduje to odbijanie, bekanie konia. Jeśli koniowi usunie się z boksu rzeczy, o które można opierać szczękę (gładki boks bez żadnych krawędzi) może to pomóc opanować nałóg, często jednak konie wykazują niesamowitą pomysłowość i albo uczą się łykać z powietrza, bez oparcia szczęki, albo wynajdują zastępstwo podpórki.  Klacz mojej koleżanki opierała sobie zęby o kłąb kuca, który stał razem z nią dla towarzystwa jako terapia jej nudy. Posłużył tej klaczy jako podparcie; tak samo łykawy koń może się podpierać o biodro wyższego towarzysza. Początkowo łykawość jest zwykłą rozrywką znudzonego więźnia, ale z czasem przeradza się w tak silny nałóg, że koń łyka powietrze nawet podczas jedzenia. Konie uzależniają się od tej czynności i w rezultacie bardzo sobie szkodzą. Łykane wciąż powietrze wypycha układ pokarmowy i bardzo często staje się przyczyną chorób tego układu. Łatwo nabawić się w ten sposób kolki, która może mieć tragiczne konsekwencje – już pierwsza może prowadzić do śmierci konia; powtarzana cyklicznie statystycznie jest prawie pewnym wyrokiem śmierci. Z tego też powodu cena konia łykawego może wynosić nawet połowę jego wartości – kto kupuje takiego nałogowca musi się liczyć z faktem, że długo mu ten wrak nie pociągnie, a szanse odwyku są małe. Łykawość jest wadą zwrotną – jeśli sprzedawca ją zataił, można w ciągu 14 dni zwrócić taki okaz w świetle prawa. My sprzedaliśmy raz łykawą klacz, ale fakt jej łykawości zaznaczyliśmy w umowie. Łykać nauczyła się u nas; była kucem naszej hodowli. Żaden koń się tym nie zaraził, ale prawdę mówiąc, staraliśmy się, by stado nie miało możliwości obserwowania Lufki podczas tej osobliwej rozrywki. Ona sama początkowo łykała, gdy nie była obserwowana. Później ta nieśmiałość jej przeszła, bo nałóg stał się silniejszy od płochliwej natury. Bardzo ciężko jest oduczyć konia takiego nałogu. Czasem pomaga zakładanie specjalnego paska na szyję, co utrudnia napięcie przełyku. Taki pasek musi być zdejmowany na czas karmienia. Nie jest to wybitnie humanitarna metoda – taka „łykawka” zniechęca do łykania, bo powoduje ból. Dużo skuteczniejsza jest operacja polegająca na usunięciu części mięśni i nerwów szyi. Kosztowna, skomplikowana (koń musi przecież zachować zdolność łykania jedzenia), często zostawia widoczną bliznę i nie daje 100% pewności. Jej skuteczność określa się na przedział 80-90%. Walka z tym nałogiem, bardzo niebezpiecznym dla zdrowia konia, jest trudna. Jedno jest pewne – konie dzikie, w naturze nie chorują na łykawość. To nuda, brak rozrywek, odosobnienie powoduje, że koń szuka rozrywek i uczy się łykać. Walka z łykawymi wiatrakami jest w sumie beznadziejna, ale przecież warto próbować: koń musi mieć stały wybieg i spędzać ponad połowę doby na pastwisku z kolegami, dodatkowo boks powinien być na tyle duży, by koń swobodnie się w nim poruszał i miał możliwość kładzenia się, można dorzucić mu jakieś zabawki (np. piłeczki zwisające na sznurku z sufitu lub zabawkę z uchwytami) i karmić często, a regularnie, by koń spędzał czas w boksie głównie na posiłkach. Do tego brak podpórek dla szczęki, towarzysz zza ściany i szanse wyleczenia rosną. Nieznacznie. Trzeba zrozumieć, że nałóg jest tak silny, że koń oprócz pomysłowości może również posunąć się dalej – nałogowiec jest tak uzależniony, że będzie łykać nawet, gdy spowoduje to ranienie się. Mój znajomy założył na poidło łykawego konia skonstruowaną przez siebie ostrą obręcz, a koń kontynuował proceder opierania o to ustrojstwo szczęki, kalecząc sobie żuchwę do krwi i łykając nadal mimo bólu. Nie polecam nikomu kupować łykawego konia – to problem, który wymaga od właściciela specjalnej troski o wierzchowca. Może się trafić wyjątkowo cenny, a łykawy okaz – wraz z kupnem należy się liczyć z ryzykiem:  czy to śmierci w wyniku kolki, czy „zarażenia” nałogiem pozostałych koni w stajni oraz trudnościami w utrzymaniu nałogowca w dobrej formie fizycznej.

 Fot. Kuba Lipczyński # Essen

Autor: Kategoria: TEORIA vs. PRAKTYKA

Maniery przy stole

162627_5975

Kindersztuba podczas jedzenia to całkowicie ludzki wynalazek. Konie mają swoje zasady odnośnie jedzenia, a jeśli zdarza im się zachowywać jak prosię to najwidoczniej powstał problem narowu. Mało osób traktuje poważnie taki stajenny narów jak „brzydkie” jedzenie, a jednak jest to sygnał, że coś jest z końską psychiką nie tak jak trzeba. Wszystkie narowy i nałogi biorą się najczęściej z nudy, stajennego splinu lub wprowadzonej w końskie życie nerwowości.

Czasami konie jedzą zbyt żarłocznie, rozgarniając owies pyskiem w żłobie i rozsypując go na ściółkę. Nasz Raszdi tak miesza we własnym żłobie, że z upadłych ziaren owies zaczyna kiełkować i po żłobem wyrastają świeże zieloniutkie źdźbła. Część koni podnosi też pyski znad żłobu i rozgląda się nerwowo na boki, przez co z żującego pyska wypada wiele ziaren. Stajenny, po wypuszczeniu koni na pastwisko czasem otwiera boksy „prosiąt-żarłoków” i wpuszcza kury, by wyzbierały to, co zostało. W ten sposób nic się nie marnuje.  Takie rozsypywanie jedzenia to kłopot nie tylko ze względów oszczędnościowych. Często takie maniery przy stole stają się narowem, który informuje o problemie psychicznym konia. Powodem takiego żarłocznego jedzenia może być na przykład brak spokoju w stajni podczas karmienia. Konie lubią mieć ciszę i możliwość skupienia się i odprężenia podczas jedzenia.  Jeśli zapewni się koniom spokój w czasie karmienia problem rozsypywania żarcia powinien zniknąć. Czasem jednak jest on wynikiem chciwości konia, jego zazdrości. Gdy boksy stajenne sąsiadując ze sobą umożliwiają koniom kontaktowanie się, warto zadbać, by sam żłób znajdował się w najdalszym rogu, przy zamkniętej ścianie. Konie denerwują się, gdy kumpel z boku zagląda im w talerz. Nasze żłoby są przy wewnętrznych ścianach, ale konie dzielą ze sobą drabinki na siano. Nawet najwięksi przyjaciele w stajni szczerzą na siebie zęby i kładą uszy, gdy ich łby spotykają się przy tej drabince. Jeśli koń jest chciwy, zazdrosny o jedzenie, a przy tym obawia się o swą pozycję (a więc i owies we własnym żłobie) to często je zbyt żarłocznie, a nerwowe rozglądanie się powoduje, że dużo karmy spada na ściółkę. 

Rozsypywanie owsa jest narowem i tak trzeba go traktować. Należy zapewnić koniowi optymalne warunki podczas jedzenia – spokój, ciszę, brak przerywników w postaci kumpla kładącego uszy w pobliskim boksie i tupiącego w ściankę, na której wisi żłób. Nie wszystkie konie są na ten narów podatne, tak samo jak nie wszystkie łapią tkanie, łykawość, heblowanie. Jak u ludzi – jedni są podatni na nałogi, inni mają silniejszą psychikę i nie wpadają w alkoholizm czy nikotynizm. Nasz Raszdi tka, choć cała reszta stada jest od tego nałogu wolna, a przecież bytuje w tych samych warunkach. Tak samo Raszdi rozsypuje owies, a stary Kasztan wylizywał swój żłób do czysta z taką dokładnością, że nie zmarnowało się ani jedno ziarnko. I boks Kasztana był tuż przy wejściu, a Raszdi mieszkał w głębi stajni, gdzie powinien mieć więcej spokoju.

Jeśli zapewnienie spokoju podczas posiłku nie pomogło zlikwidować problemu rozsypywania owsa to można żłób takiego konia przegrodzić prętami, co uniemożliwi wygarnianie i wyrzucanie owsa na ściółkę. Mój kolega zastosował wobec swojego ogiera jeszcze inny, prostszy sposób – po prostu wrzucił mu do żłobu kilka wielkich kamieni. Koń oduczył się mieszania w talerzu jak świnia w obierach, bo kamienie skutecznie mu to utrudniały.

Zadbaj o to, by Twój koń jadł spokojnie i bez niepotrzebnej nerwowości, o kwestii oszczędności nie wspomnę. Przed wszystkim zapewni mu to zdrowie i zapobiegnie ewentualnym komplikacjom, jakie takie żarłoczne jedzenie może powodować np. kolka. Opłaca się dobrze wychować konia, by zachowywał się przy stole jak dżentelmen, a nie troglodyta :)

Autor: Kategoria: TEORIA vs. PRAKTYKA

Gdy koń kozłuje

IMG_4792


Zawsze dużym strachem napawały mnie konie, które miały zwyczaj kozłować pod siodłem. Wystarczyło mi zobaczyć taki widok raz, bym bardzo długo na takiego skoczka nie wsiadała. Najczęściej kaskaderem jest w stajni Kuba; on uwielbia te kozłujące, strzelające baranki zawadiaki, a każdy ułożony koń jest dla niego nudny. Parę razy przypadkowo zdarzyło mi się trafić na grzbiet wykonującego baranie skoki wariata; spaść nie spadłam, ale przy pierwszej okazji i zakończeniu rodeo zsiadałam z niego z mocnym postanowieniem, że już mnie nikt w jego siodle nie zobaczy. Teraz wiem, że najważniejsze to poznać przyczynę problemu. Wiadomo, że mając pod ręką męża-kaskadera nie zajmuję się sama eliminowaniem problemu, bo „na łeb z konia nie upadłam”, żebym miała się narażać w imię durnej dumy czy przekonania o własnym, wątpliwym talencie. Jeśli jednak pozna się przyczynę takiego zachowania, to można zacząć pracę mającą na celu oduczenie konia takich pokazów.

Nie wiem, ile i jakie mogą przyczyny oddawania baranich skoków, ale w swoim jeździeckim życiorysie spotkałam się z trzema: ból, chęć pozbycia się jeźdźca i nadmiar energii. Ból może być spowodowany np. odsednieniem (odbiciem kłębu), zawiniętym czy zagiętym czaprakiem, który uwiera grzbiet, raną lub odgnieceniem pod siodłem lub, najgorsza wersja, chronicznym bólem kręgosłupa i zwyrodnieniem kręgów. Jeśli koń kozłuje pod siodłem zawsze trzeba najpierw sprawdzić, czy został prawidłowo osiodłany i czy pod siodłem nie znalazło się coś, co uwiera i rani, gdy ciężar jeźdźca dociska siodło do grzbietu. U młodych koni zdarza się, że muskulatura grzbietu nie jest jeszcze gotowa na ciężar roślejszych jeźdźców i ból można wyeliminować pracą na lonży i wzmocnieniem mięśni konia w treningu. Jeśli nie ma racjonalnego dowodu na sprawianie koniowi bólu to należy rozpatrzyć pozostałe możliwości.

Chęć pozbycia się jeźdźca jest oczywistą przyczyną kozłowania młodych koni podczas układania ich do pracy pod siodłem. Nie ma w tym nic niepokojącego, o ile koniowi nie uda się pozbyć jeźdźca i podda się tym nowym dla niego warunkom współpracy z człowiekiem. Zdarza się jednak, że koń nauczy się pozbywać w ten sposób niewygodnego jeźdźca i wykorzystuje tę umiejętność pod słabszymi jeźdźcami. Konie, które kilka razy pozbędą się w ten sposób konieczności pracy pod siodłem (np. jeździec odpuszcza i nie wsiada ponownie – częste u nas, gdzie klientami są zazwyczaj dzieci) utrwalają sobie nawyk i oduczenie ich takiego zachowania zajmuje zazwyczaj sporo czasu, a i tak nigdy nie wiadomo, w którym momencie koń sobie przypomni o takiej możliwości i spróbuje, czy warto. U nas w stajni kozłuje Tara – oduczaniem jej zajmuje się Kuba i trwa to już drugi sezon. Tara nauczyła się zrzucać, a właściwie została nauczona chodząc pod obozowiczami w pierwszym roku swojej pracy pod siodłem. Została ułożona wiosną, właściwie na szybko i zaraz w lipcu rozpoczęła pracę z młodzieżą. Gdy tylko zorientowała się, jak można uniknąć godzinnego padoku, zaczęła wykorzystywać tę umiejętność notorycznie. Teraz dosiada jej tylko Kuba, a nadal przy pierwszym zagalopowaniu musi z nią walczyć. Coraz ładniej już pracuje, ale dopóki nie zakoduje sobie, że nie da rady pozbyć się jeźdźca, nie możemy powierzać jej dzieciom.

Trzecią przyczyną kozłowania, z jaką się spotkałam, jest najzwyklejszy nadmiar energii i radość. Czasami kozłuje nasz Boluś, który dość nieregularnie opuszcza swój boks, a przecież dawkę owsa ma normalną, jak na rosłego ogiera przystało. Kiedyś był w stajni radosny Czardasz, który wykonywał baranie skoki, bo rozsadzała go radość życia, wyrażał w ten sposób swój temperament i pozytywny nastrój. Jeśli ktoś nie lubi takich pokazów to wystarczy takiego wesołka porządnie wylonżować przed jazdą i spuścić z niego nadmiar energii. Czardasz był ulubieńcem Kuby i wielką frajdę sprawiało im obojgu tych parę podskoków. Ja na grzbiet tego dowcipnisia nie wsiadałam, a gdyby mi ktoś kazał to z pewnością lonżowałabym go przez pół dnia, zanim bym się zdecydowała włożyć nogę w strzemię.

Baranie skoki są jak najbardziej do wysiedzenia i nie muszą kończyć się przykrym lądowaniem. Obserwując Kubę dowiedziałam się jak wysiedzieć na grzbiecie kozłującego konia i teoretycznie jestem ekspertem. Teoretycznie, bo w praktyce swojej wiedzy sprawdzać nie zamierzam, ale jeśli ktoś z Was lubi (jak Kuba) lub musi (bo nie ma pod ręką takiego Kuby) to wyjaśniam:

  1. Nie wolno dać koniowi się zatrzymać; dopóki po oddaniu paru baranków nadal idzie w przód, można wysiedzieć. Jeśli jednak stanie w miejscu, opuści łeb między nogi, wygnie grzbiet jak kot i odpali porządnie z zadu, to szanse na utrzymanie się w siodle są marne. Aby nie pozwolić koniowi stanąć warto mieć w ręku palcat.
  2. Do wykonania takiej serii koń potrzebuje swobodnej szyi; nie daj mu opuścić łba między przednie nogi, a kozłowanie pobuja Cię tylko i pozytywnie podniesie adrenalinę.
  3. Siedzieć trzeba mocno opierając się w strzemionach, Kuba stosuje pełen siad, odchylając tylko górną część ciała w przód (gdy koń podnosi przednie nogi) lub w tył (gdy koń wali zadem). Najważniejsze to równowaga i szybkie reakcja balansem. Dobrze balansujący jeździec wysiedzi na grzbiecie każdego skaczącego błazna.
  4. Wodze na kontakcie, dość mocnym i zdecydowanym. Przy koniu, który wykonuje baranie skoki (kręgosłup wygięty w półksiężyc) można nawet oprzeć obie ręce po bokach nasady szyi, robiąc z wodzy taki mostek na szyi. Wodze trzymane w jednej ręce to już wyższa szkoła jazdy, czasem konieczna, gdy palcatem karcisz konia np. po zadzie.

Kozłujący koń to zawsze problem w stajni rekreacyjnej, jeśli jednak znasz przyczynę, pozbycie się problemu nie jest takie trudne. Czasem może się jednak okazać niemożliwe z przyczyn niezależnych od nas. Żadnych problemów związanych z chorobą kręgosłupa nie rozwiążesz karając konia palcatem. Może się okazać, że koń ze względu na zwyrodnienie kręgów nie może pracować pod siodłem. Warto wtedy rozważyć np. ułożenie go do pracy w zaprzęgu, bo przecież na złom nie oddasz. Nasza Tara już dwa lata pracuje w bryczce i mimo tego, że pod klientami nie chodzi w siodle to ani darmozjadem, ani pasożytem nie jest. A niedługo już będzie pewnie pracować pod siodłem, kto wie, może nawet pod dziećmi. Bez włożenia najpierw w konia dużo pracy i cierpliwości nie ma co stawiać na nim krzyżyka.

IMG_4796

Fot. Malwina Woźniak # Kuba i Tara

Autor: Kategoria: TEORIA vs. PRAKTYKA