Monthly Archives: lipiec 2013

Zanim wsiądziesz – 3 etapy rozgrzewki

SONY DSC

 

Zawsze bardzo dziwili mnie klienci, którzy na wyjazd w teren meldowali się punktualnie o wyznaczonej godzinie. Wysiadają z samochodu i po przejściu paru kroków dosiadają gotowego wierzchowca. To trochę wina polityki naszej stajni, bo kiedy pracuje się i zarabia głównie sezonowo (a taka jest specyfika naszej nadmorskiej rekreacji konnej) to niestety, zaczynasz akceptować przemiał. Wyjechać trzeba o czasie, konie pracują dużo, a są b. potrzebne. Aby uniknąć otarć, odbitych kłębów i zapoprężeń sami siodłamy nasze konie. W ten sposób mamy pewność, że wszystko zostało zrobione prawidłowo, a każdy z koni jest zabezpieczony przed skutkami nieumiejętnego siodłania. W związku z tym szykujemy konie dla tych, którzy nie zjawiają się wcześniej i nie dają nam czasu na sprawdzenie jak przygotowali swoje wierzchowce. Wielu klientów tak się do tego przyzwyczaiło, że zjawiają się w stajni idealnie w momencie, gdy wskazówki zegara ustawiają się na wyznaczoną godzinę wyjazdu. Ja w ten sposób rozpoznaję szpanerów, którzy jeżdżą konno dla lansu. Bo czy jazda konna to tylko czas, który spędzasz w siodle? Jeśli nie czerpiesz radości z przebywania z koniem i jego obsługi to czy jesteś prawdziwym koniarzem?

Profesjonalnego jeźdźca i pasjonatę tego sportu rozpoznaję po tym, że zjawia się w stajni przed wyznaczonym terminem. Zadaje mi konkretne pytania na temat konia, którego mu wyznaczyłam. Pyta, co powinien o nim wiedzieć i czego może się spodziewać. Wyjaśnia mi rzeczowo, jakie są jego umiejętności i jaki temperament wierzchowca preferuje. Potem zajmuje się przygotowaniem konia do jazdy. Czyszczenie, siodłanie, kiełznanie – to nie tylko element przygotowania konia. Jest to także przygotowanie  i rozgrzewka dla jeźdźca. Podczas takich czynności poznajesz konia, zaprzyjaźniasz się z nim, masz szansę obserwacji zwierzęcia i jego uosobienia. Możesz go polubić i mu zaufać, lub przeciwnie – uznajesz, że jest zbyt pobudliwy i nie masz ochoty znaleźć się na jego grzbiecie. Wielokrotnie już żonglowałam wierzchowcami i zmieniałam im jeźdźców, którzy panikowali i nie chcieli wsiadać na zbyt krnąbrne, ich zdaniem, zwierzę. Poza szansą poznania swojego towarzysza,  podczas przygotowywania konia do jazdy masz również zapewnioną niezbędną rozgrzewkę i stretching. Rozciągasz i uelastyczniasz mięśnie, unikając w ten sposób ewentualnej kontuzji podczas upadku. Rozgrzane i rozciągnięte mięśnie są mniej podatne na urazy. Takie proste, a tak często lekceważone.

ETAP I. CZYSZCZENIE musi być dokładne i energiczne. Oprócz rozciągnięcia własnych mięśni masujesz też i rozgrzewasz mięśnie konia. Szczególnie dokładnie należy wyczyścić miejsca, które przykryje sprzęt – grzbiet konia, by uniknąć otarć i zranień, brzuch i mostek, by popręg nie poranił skóry. Nasi klienci często lekceważą kopyta. Być może z obawy, by nie zostać kopniętym udają, że zapomnieli. Czyszczenie kopyt jest konieczne, bo nogi konia to jeden z ważniejszych elementów jego zdrowia. Kamyk czy inne ciało obce może spowodować podbicie konia – ropień, który z powodu swej bolesności powoduje kulawiznę. Po wyczesaniu konia najpierw gumowym zgrzebłem (świetnie usuwa zaschnięty brud), potem szczotką (zawsze z włosem!), którą każdorazowo czyści się o zgrzebło można wyczesać grzywę. Ogona u konia się nie czesze! Zgrzebło czy grzebień wyrywają dużo włosów, a włosie końskiego ogona odrasta b. długo. Ogon należy jedynie przebrać palcami, by usunąć źdźbła słomy. Regularnie myjemy ogony naszych koni szamponem lub po prostu ciepłą wodą. Nie ma potrzeby czesać ich i zaplatać, bo to osłabia włos. I nie chodzi tu tylko o względy estetyczne. Koń potrzebuje ogona do odganiania uporczywych much i innych owadów.

ETAP II. KIEŁZNANIE. Koniowi, którego ubieramy w boksie zakładamy najpierw ogłowie. Jeśli konia mamy wypiętego na uwiązie przed stajnią lub w korytarzu, zaczynamy od nałożenia siodła. Wydaje się proste, ale najczęściej to właśnie przy zakładaniu ogłowia muszę pomagać naszym klientom. Zazwyczaj brak im po prostu pewności siebie i najchętniej zleciliby koniowi, by zrobił to sam. Widywałam już takich, którzy stawali przed końskim łbem z wyciągniętym ogłowiem i głosem zachęcali zwierzę do złapania wędzidła. Aż tak pomocny to koń nie jest. Stajemy z jego lewej strony trzymając ogłowie za paski policzkowe w prawej ręce. Opieramy prawą dłoń na grzbiecie kości nosowej, a lewą podajemy koniowi wędzidło. To tego momentu najbardziej obawiają się początkujący jeźdźcy. Jeśli kciukiem naciśniemy na diastemę (bezzębną część żuchwy) nie musimy się obawiać, że stracimy palce. Po nałożeniu ogłowia należy wyjąć spod naczółka grzywkę i uporządkować włosy grzebienia grzywy pod paskiem potylicznym. Nachrapnik i podgardle zapinamy na końcu. Pod nachrapnik musi się zmieścić jeden palec, podgardle musi być na tyle luźne, by można pod nie wsunąć całą dłoń.  To właśnie pasek podgardlany utrzymuje ogłowie na końskim łbie. Przy upadku przez łeb koński jeździec nie puszcza wodzy i gdyby nie podgardle mógłby zsunąć całe ogłowie z głowy. Naczółek musi być na tyle duży, by nagłówek nie uwierał końskich uszu. Wędzidło leży w pysku dotykając kącików pyska. W naszej stajni każdy koń ma swoje ogłowie podpisane na nagłówku białym markerem. Zdarza się jednak, że przy układaniu końskiej młodzieży używamy dostępnych tranzelek dopasowując długość pasków do różnej wielkości końskich głów. Dlatego ważne jest, by zawsze sprawdzić dopasowanie ogłowia do konia, na którym mamy jechać. Regulacja wielkości tranzelki jest na paskach policzkowych: można skrócić lub wydłużyć pasek podtrzymujący wędzidło oraz pasek nachrapnika.

ETAP III. SIODŁANIE. Na grzbiet konia najpierw zarzucamy czaprak. Ma on spełniać dwie funkcje: chronić skórę konia przed obtarciami od twardego siodła i chronić skórę siodła przed nasiąkaniem końskim potem. Zakładane siodło musi mieć podciągnięte strzemiona i popręg przerzucony przez siedzisko. Zakładamy siodło jak najbliżej kłębu i delikatnie zsuwamy je na zagłębienie grzbietu. Jeśli siodło jest za nisko należy je ponownie unieść i umieścić bliżej kłębu. Nie przesuwamy siodła na grzbiecie konia pod włos! Uniesione w ten sposób włosy przygniecione ciężarem siodła i jeźdźca mogą spowodować obtarcie. Konie często się ranią – okorowują się na pastwisku, noszą ślady zębów swoich towarzyszy, mają skórę zdartą kopytami swoich antagonistów, rany od ukąszeń końskich much. Jeżeli jakakolwiek rana leży idealnie pod siodłem należy rozważyć, czy siodłanie jest wskazane. To czyszczenie pomaga nam stwierdzić, czy z grzbietem konia nie dzieje się nic niepokojącego. Czaprak należy dobrze umocować do siodła, by nie wysunął się spod siodła podczas jazdy. Popręg dopinamy lekko sprawdzając jego ułożenie pod tybinką. Po kilku sekundach należy go dociągnąć, kolejny raz przed samym wsiadaniem, a potem, gdy koń zrobi kilka kroków, sprawdzić zapięcie jeszcze raz, już z siodła. Popręg trzyma siodło na grzbiecie konia, musi być dopięty na tyle, by siodło nie przesunęło się, a popręg nie obtarł konia.

To wszystko jest proste i rutynowe dla starych wyjadaczy. Wielu początkującym sprawia jednak problemy. Większość z nich czerpie jednak radość z tych trzech etapów obcowania z koniem i jego obsługi. A jacy dumni potrafią być, gdy chwalę dobre ubranie konia. Nie pozwalaj innym wykonywać tych czynności za siebie. Zawsze nalegaj, by instruktor służył Ci radą, a nie wyręczał całkowicie. Naucz się cieszyć z kontaktu z koniem i wykorzystaj dany Wam czas na wzajemne poznanie się. Od początku do końca bądź prawdziwym pasjonatem i ucz się.

Przy okazji – serdecznie dziękuję dziewczynom ze szkółki jeździeckiej ANKA i obozowiczkom TROTTERA za czyszczenie, siodłanie i podstawianie mi gotowego konia na wyjazd. Nie przestawajcie tego robić po przeczytaniu tego tekstu.

Fot. Ania Porożyńska # Chaber

Autor: Kategoria: TEORIA vs. PRAKTYKA

Koń i pojęcie czasu

DSC_2259

Jestem strasznie zabiegana. Zmęczona, zakręcona przy tysiącu ważnych i ważniejszych spraw, wciąż żongluję wieloma piłeczkami. Jestem żoną, matką, pracuję na pełen etat, dbam o dom. Chciałabym mieć czasowstrzymywacz i wydłużyć swoją dobę do, powiedzmy, 35h. Może wtedy miałabym więcej czasu dla siebie i przestałabym relaksować się w biegu. Ambicja nie pozwala mi się zatrzymać. Czasem nawalam na wszystkich frontach, ale walczę dalej. A przecież przychodzi w końcu czas, że trzeba odpuścić, spojrzeć na wszystko z boku i wrócić do boju następnego dnia. Niby proste i logiczne, a jednak nauczyłam się tego od koni.

Praca z koniem wymaga wyrzucenia zegarka. Pojęcie czasu dla konia nie istnieje. On się nigdzie nie śpieszy, nie gonią go żadne terminy. Przy koniu nie można się śpieszyć, liczyć na szybkie i spektakularne efekty. Kiedyś  nie potrafiłam tego zrozumieć, denerwowałam się i zniechęcałam, bo nie umiałam nauczyć konia najprostszego ćwiczenia. Gdy wściekła i zdemotywowana wracałam z padoku nawet nie próbowałam ukryć swojego zniechęcenia. Swoje frustracje wyładowywałam na Bogu ducha winnym koniu, który stresował się tym, że mam mu za złe coś, czego on nie rozumie. Pewnego dnia poskarżyłam się mamie, jaki ze mnie nieudacznik. Na durnym i przygłupim, moim zdaniem, koniu też nie zostawiłam suchej nitki. Uznałam, że nie ma talentu, nie można od niego nic wymagać, bo jest mało lotny i nie pojmuje najprostszych komend. Ostatecznie nie wymagałam od niego, by zrobił salto z telemarkiem. Mama krótko i treściwie podsumowała moje gorzkie żale: „Ty kretynko. Gdzie się tak śpieszysz? Takim podejściem nic nie osiągniesz. Jeśli nie nauczysz się cierpliwości, to możesz przestać marzyć o jeździe konnej”. Spokojnie wyjaśniła mi, gdzie popełniam błąd. Liczę na szybkie efekty, wsiadam na konia i wiem, że za godzinę jest obiad. Po obiedzie muszę jechać na umówioną wizytę u lekarza, potem mam lekcje z klientami na lonży i wieczorny teren na plażę. Udało mi się wyciąć godzinkę i poświęcić ją na jazdę. Teraz chcę ją jak najlepiej wykorzystać. Denerwuję się i chcę natychmiastowych efektów. A zapominam, że koń się nigdzie nie śpieszy. On nie ma żadnych spraw do załatwienia, ma czas. Właściwie, pojęcie czasu dla niego nie istnieje. I dla mnie, pracującej z nim, także powinno zniknąć. Mój stres działa na niego deprymująco. Ja się denerwuję, więc i on się nakręca. Nie potrafi się skupić, wszystko dzieje się dla niego za szybko, zaczyna się więc bać. Nie rozumie, czego od niego chcę. To wkurza mnie jeszcze bardziej. I tak błędne koło się zamyka. Dziś już wiem, że do konia nie  można podchodzić w ten sposób. Odpinam z nadgarstka zegarek, zapominam o wszystkim, zostawiam za sobą cały bagaż i zaczynam pracę z koniem. To nie zadanie, które mam do wykonania, tylko relaks, który mnie czeka. Osiągnięte efekty są bonusem, dodatkiem do wspaniale spędzonego czasu. Nie poszło mi? Nie udało mi się? Nie szkodzi, jutro też jest dzień. Cierpliwością i spokojem osiągnę wszystko, co sobie zaplanuję. Tyle tylko, że mój plan musi być długofalowy, nie  może zakładać finału w ściśle określonym terminie. Bo przecież mam czas. I koń go ma.

Tej wiosny mój mąż założył do bryczki kobyłkę, która ostatni raz pracowała w zaprzęgu kilka lat temu. Poprosiłyśmy z mamą, by ją wypróbował, bo chciałyśmy się upewnić, że w razie jakiejkolwiek kontuzji zaprzęgowego ogiera, będziemy mogły liczyć na zastępstwo. Kuba oderwał się od swojej pracy i narzekając na baby, które zawsze czegoś od niego chcą, przyniósł uprząż. Ubrał Lindę i spróbował zaprząc. Spanikowana kobyła zaczęła się opierać, stawać dęba i próbowała za wszelką cenę uciec przed sytuacją, której nie rozumiała. Gdy zniecierpliwiony i zły Kuba zaczął na nią krzyczeć, mama zapytała, o co chodzi? Dlaczego tak się denerwuje, dlaczego nie daje jej tej chwili na zastanowienie się, przeanalizowanie tego, co się dzieje i zrozumienie, czego od niej wymaga. Zdenerwowany Kuba huknął: „Bo nie mam czasu! Wylałem w małej stajni nowe fundamenty, cement mi schnie, mam jeszcze masę roboty, a Wy dwie nawiedzone każecie mi konia w bryczkę zaprzęgać! Chcę się z tym jak najszybciej uporać i wrócić do swojej pracy!” Więc idź! I to to teraz! Bo koń nie wie, że Ty nie masz czasu. On ma go pod dostatkiem. Potrzebuje, byś mu poświęcił swój cenny czas i spokojnie wytłumaczył, czego oczekujesz. A następną próbę podejmij, gdy będziesz gotów skupić się na koniu, a nie na swoim tykającym zegarku. Tego dnia Kuba pojechał z Lindą do lasu i wrócił ze spokojnym i zrelaksowanym koniem. Bo zamiast zaprzęgać ją od razu do bryczki poświęcił cenną godzinę, by popracować z oponą na padoku. Gdy klacz zrozumiała, że ani pasy pociągowe, ani ciężar, który ma ciągnąć nie są takie straszne, a Kuba klepał ją i chwalił po każdym, nawet najmniejszym sukcesie, odprężyła się i skupiła. Podprowadzenie jej do bryczki było już tylko formalnością.

Pojęcie czasu dla konia nie istnieje. I jeśli chce się z nim pracować, to trzeba pamiętać, że koń chłonie Twoje emocje jak gąbka. Denerwujesz się, stresujesz, wściekasz? To spadaj na bambus, idź trenować boks lub karate. Do konia nie zbliżaj się, gdy masz zły dzień, za dużo na głowie i za dużo złych emocji w sobie. Jazda konna odpręża, to prawda. Ale nie wyżyjesz się, nie odreagujesz swych frustracji i nie odstresujesz przelewając negatywne emocje na konia. To nie worek treningowy. Naucz się go słuchać, wczuj się w jego położenie, poświęć mu czas. I wyrzuć zegarek, bo teraz Twój czas odmierza bicie jego serca.

Fot. Kuba Lipczyński # Czubajka

Autor: Kategoria: NATURAL

Nie dajmy się zwariować!

c

 

Poczujcie zimowy klimat latem…

Dziś znowu usłyszałam rozmowę klientów stojących przed stajnią: „Taki mróz, a te biedne konie stoją na dworze. Ci ludzie nie mają serca! Biedne zwierzęta.” Nie pierwszy raz słyszę krytykę naszego traktowania koni, obchodzenia się z nimi czy wykorzystywania do pracy. Czy kolejny raz mam tłumaczyć, że naszym koniom nie dzieje się żadna krzywda? Mam dość! I proszę – nie uczłowieczajcie koni! Nie oceniajcie samopoczucia koni stawiając się w ich sytuacji. To, co jest dobre dla ludzi, niekoniecznie musi sprawiać przyjemność zwierzęciu. To, że traktuję konia jak członka mojej ludzkiej rodziny nie oznacza, że wierzę, że jest człowiekiem i chciałby przykryty puchową pierzyną leżeć przy kominku i oglądać „Familiadę”. Nie dajmy się zwariować!

Oczywiście, nauczona doświadczeniem, już czuję się w obowiązku wyjaśnić wszystkim w jakich to okolicznościach nasze konie marzną na dworze. Mamy to szczęście, że do dyspozycji naszych nieparzystokopytnych pozostają rozległe hektary łąk i pastwisk. W związku z tym całe stado jest puszczane już od rana, po porannej dawce owsa i urzęduje na włościach do oporu – to znaczy do czasu aż łaskawie same zjawią się w stajni, która jest zawsze otwarta. Nie wymrażają więc sobie zadów z konieczności czy musu – gdy tylko poczują, że puchowa sierść zimowa zaczyna przepuszczać zimny wiatr mogą zameldować się w ciepłej stajni i pokrzepić owsem, które czeka w żłobach. Obowiązkowo spędzamy z pastwiska tylko maruderów, którzy zapomnieli, że nocować lepiej w boksie – po prostu stajenny włącza gniotownik do owsa, a na odgłos pracującej maszyny konie posłusznie stawiają się na kolację. Natomiast tabun haflingerów i hucułów, które wychowywały się w chowie bezstajennym preferuje pobyt na świeżym powietrzu również nocą. W tym roku tylko dwa razy stadko puszystych koników zdecydowało się stłoczyć w swoich boksach na noc. Zazwyczaj noce spędzają na pastwisku korzystając z osłaniającej je od wiatru wiaty. Czy naprawdę zasługujemy na gniew pieniaczy, a nasze szczęśliwe, chodzące swobodnie konie na litość? Zarośnięte sierścią zimową jak mamuty, zdrowe, umięśnione od zapewnionej dawki ruchu, bez żadnych problemów oddechowych powodowanych często kurzem stajennym, z bokami tłustymi od kalorycznych mieszanek zimowych, na mocnych kopytach i parskające z zadowoleniem na dworze – tak wygląda stado, nad którym klienci stajni załamują ręce. A ja kolejny raz wyjaśniam ludziom, do których to i tak nie dociera, że bliżej natury konia jest łapanie wiatru w uszy niż stanie w stajni i grzanie zadu o kaloryfer.

W tej zimowej aurze spotykamy się również z innym rodzajem wygrażania nam pozwem do TOZ-u. Okazją do litowania się nad ciężkim losem naszych koni są organizowane przez nas kuligi. Po czym oceniamy, że dwa zaprzęgowe smoki pracują ponad swe wątłe siły? Otóż po parze, która unosi się znad ich spoconych grzbietów! Skoro z konia leci taki dym to znaczy, że już chyba dogorywa, prawda? Znowu więc tłumaczę cierpliwie, że zgrzany koń parska wesoło i przytupuje z zadowolenia, a nie dlatego, że skarży się na swój marny los i błaga o litość wszystkich wokół. „To może my poczekamy, niech one trochę odpoczną?” – słyszę wzruszone głosy przyjaciół koni. Otóż nie, nie odpoczną, bo zaziębią się nam stojąc bez ruchu na tym wietrze. Zapraszam Państwa do sań, ale proszę nie ładować się całą trzydziestoosobową grupą na saneczki, bo to już jest przesada. – Jak to? Mamy jechać na dwie czy trzy tury? Oburzeni przyjaciele zwierząt już w nosie mają dobro koni, bo czym nas więcej tym weselej, a przecież koniki pociągną po tym miękkim śnieżku te kilka osób więcej. I z taką logiką przychodzi nam walczyć…

Latem też nie brakuje powodów by oburzać się na właścicieli koni. Teraz już wiem, że choćby mi nóż na gardle trzymali nie przyznam, że kobyła na której siedzę jest źrebna. Nie, ona po prostu jest gruba, tłusta, zapasiona, przydałaby się jej dieta. Bo jeśli ktoś wywącha pismo nosem to na mą głowę posypią się gromy. Żeby klacz „przy nadziei” musiała tak harować?! To nieludzkie wsiadać na jej grzbiet! Przecież to jej zaszkodzi, o biednym źrebaczku nie wspomnę. Nie mam już cierpliwości, by tłumaczyć, że ruch dla źrebnej klaczy to samo zdrowie – pracujące mięśnie są silnie ukrwione, serce pompuje dobrze natlenioną krew do płodu, a samo wyźrebienie u klaczy, która miała zapewniony ruch jest bezproblemowe i szybkie. Nauczeni ponad 20-letnim doświadczeniem hodowlanym wymuszamy ruch naszych źrebnych klaczy dla ich własnego dobra oraz dla dobra potomstwa, z którym zawsze wiążemy duże nadzieje. Nigdy nie działamy na szkodę zwierząt i dawkujemy im pracę w zależności od ich stanu, wieku, czy możliwości. Ale dla dobra samych zainteresowanych nie możemy trzymać ich w puchu i chuchać na nieruchome kości, bo w ten właśnie sposób wyrządzalibyśmy im krzywdę. Ile razy słyszałam już pytania: „A ile lat ma ten koń? Nie jest za stary, żeby pracować na lonży?” Nie, moi drodzy, nie jest. I nie ma co kiwać z politowaniem głową nad naszą ukochaną Czarą, bo choć skończyła już 26 lat to motor w zadzie ma taki, że żaden z młodszych koni nie powącha jej nawet ogona w gonitwie na plaży. A swoje żelazne zdrowie zawdzięcza nie tylko genom, sile kosmosu czy sympatii Stwórcy. Nasi końscy emeryci są zdrowi, mocni i nadal w formie właśnie dlatego, że nie pozwalamy im gnuśnieć w boksie. Oprócz swobody pastwiskowej wszystkie nasze konie mają zapewnioną odpowiednio dobraną dawkę wymuszonego ruchu, czy to pod siodłem czy w zaprzęgu. I nie dlatego, że znajdujemy sadystyczną przyjemność w znęcaniu się nad starymi końmi, wyciskając z nich ostatnie soki dla zarobku, ale dlatego, że utrzymanie ich w kondycji zapewnia im zdrowie, a nam spokój. Przecież jeśli koń jest posiwiały na pysku, to nie znaczy, że powinniśmy go odstawić na strych i pozwolić, by go zjadły mole.

Nie każdy jednak koń starzeje się w taki sposób, jak nasza silna Czara. Mieliśmy w stajni bardzo starą klacz, ukochaną Arbę. Była ona z nami praktycznie od początków działalności i to na jej grzebiecie i jej kopytami zbudowaliśmy obecną rekreację. Wiele nas nauczyła, kochaliśmy ją wszyscy jak członka rodziny. Arba starzała się w bardzo widoczny sposób – słabiej zmieniała sierść, puchły jej nogi, oczy straciły blask. Gdy zauważyliśmy spadek jej formy tzn. poza ogólnym wyglądem staruszki zaczęła zdradzać problemy ruchowe i apatię wezwaliśmy weterynarza.  Potwierdził nam on w zasadzie to, co już wiedzieliśmy – naszą Arbę dopadła po prostu starość. Nie ma na to lekarstwa, a koń w żaden sposób nie cierpi, nie odczuwa żadnych dolegliwości bólowych. Powiecie, że w takim razie powinna zażywać zasłużonej emerytury i czekać aż przyjdzie jej przenieść się do Krainy Wiecznych Łowów? Dokładnie tak to zrozumieliśmy w stajni. A jak zinterpretował to weterynarz? „Ludzie, uśpijcie lepiej tego konia. Wiem, że nie cierpi, ale na co tu czekać. Jak będziecie w stajni trzymać takiego cherlaka, to Was zaraz opiszą w internecie, że konie macie zabiedzone, klienci ocenią, że zaniedbujecie zwierzęta, po co Wam taka wizytówka? Dobrze radzę, zapewnijcie jej humanitarną śmierć i nie psujcie sobie marki stajni tą chabetą”. Smutne? Tak, ale bardzo prawdziwe. Opinia publiczna potrafi wyrządzić dużo szkód takiej rekreacyjnej stajni jak nasza. Podam przykład – przypadkowo trafiła nam się okazja kupna konia od handlarza. Jednym z powodów, dla których zdecydowaliśmy się na kupno był fakt, że konia tego czekał transport do rzeźni, o czym handlarz otwarcie nam powiedział. Wałaszek był w sile wieku, piękny, z dobrym pochodzeniem i starannie ułożony pod siodło. Widoczny mankament konia stanowił fakt, że był ślepy na jedno oko. Dla nas nie przedstawiało to żadnego problemu. Koń okazał się prawdziwym skarbem – grzeczny, chętny, niepłochliwy, idealny do naszej rekreacji. Wciąż gratulowaliśmy sobie, że „zdjęliśmy z haka” tak wspaniałego wierzchowca. Byłam więc zszokowana, gdy na popularnym internetowym forum przeczytałam opinie o naszej stajni – „konie zaniedbane, chyba bite, a jeden nawet ślepy”. A pewnie! Zmieszajcie nas z błotem, bo przecież pewnie sami dla zabawy wkładamy naszym koniom widelce w oko, okładamy batem dla rozrywki i elektrowstrząsami motywujemy do większego wysiłku, by na ich morderczej pracy zbijać kokosy. Po tej przygodzie wiem, że już nie uda mi się namówić męża na zdejmowanie z haka kolejnych zwierząt – przypadek z Talarem nauczył nas, że koń w stajni ma wyglądać od razu jak cacko – żadnych prób ochuchania, podtuczenia czy wyleczenia nie warto podejmować, bo bez echa nie przejdzie fakt, że taki rekonwalescent w naszym boksie stoi. Wystarczą mi użalania się klientów nad tym czy innym stajennym wiraszką, który na pastwisku wyłapał zgrabnego kopa, a ślady kopyt kumpla odbiły się na jego grubym zadzie. Aby zadowolić naszych klientów i uniknąć bycia posądzonym o znęcanie się nad zwierzętami powinniśmy trzymać konie w ogrzewanej stajni, nie wypuszczać ich na pastwisko, by nie ryzykować skaleczeń, stare konie odstawiać do ukrytej przed wzrokiem ciekawskich umieralni, a jednostki z widocznymi bliznami czy wadami eliminować. I dopiero wtedy w żadnym zakątku przepastnego internetu nikt nie posądziłby nas o znęcanie się nad zwierzętami. A przecież w ten właśnie sposób najbardziej byśmy się nad nimi znęcali…

Medialna nagonka na beztroskich właścicieli zwierząt jest jak najbardziej chwalebna i mogę jej tylko przyklasnąć. Szkoda tylko, że rozbudzona w ten sposób świadomość o krzywdach zwierząt bardzo często przekracza granice rozsądku. Po głośnej sprawie z końmi pracującymi nad Morskim Okiem wstyd było wyjechać bryczką na miasto, bo przechodnie patrzyli na nas jak na sadystów, którzy zamęczają zwierzę dla zarobienia kilku groszy. Nawet nasz potężny ogier śląski rżący wesoło na każdym skrzyżowaniu i ruszający takim zrywem, że spod kopyt szły skry, uważany był za ofiarę morderczej pracy na rzecz chciwych właścicieli. Po wyemitowanym ostatnio w TVN reportażu programu „Uwaga!” o trzymanych na dworze koniach przyjdzie nam chyba ubierać nasze zwierzaki w wełniane szaliki i czapki.  Cieszy mnie rosnąca świadomość ludzka i chęć przeciwdziałania krzywdom, jakie spotykają konie ze strony ludzi. Mimo wszystko jednak, proszę: nie osądzajmy samopoczucia zwierząt podstawiając pod własne emocje ich los. Nie zapominajmy o naturze konia i nie uczłowieczajmy wszystkich jego instynktów. Szczęśliwy koń ma zapewnioną swobodę i naprawdę nie przejmuje się, gdy ochlapie go błoto z kałuży, nie błaga o litość, gdy spoci się podczas pracy i nie drży o własne życie podczas ustalania hierarchii stadnej nawet gdy te inne, „wredne” konie go kopią. Pozwólmy im być zwierzętami, żyć zgodnie ze swoją naturą w takim stopniu, w jakim możemy im to zapewnić i wykorzystujmy je do celów, w których świetnie się sprawdzają – pracy pod siodłem czy w zaprzęgu.  Brońmy koni, gdy jest im to potrzebne, ale zachowajmy umiar w pochopnym ocenianiu krzywd, które im się dzieją. Po prostu i zwyczajnie – nie dajmy się zwariować!

Fot. Ania Porożyńska # Linda

Autor: Kategoria: ARTYKUŁY

Konie i dzieci

DSC05087


Ufam koniom, ale nigdy bezgranicznie. Swoje znam, ale do obcych zawsze zbliżam się z respektem. Mimo wszystko jest to tylko zwierzę, może nie agresywne z natury, ale na pewno płochliwe i nieprzewidywalne. Krzywdę może zrobić zupełnie przypadkiem. Mój synek z końmi obcuje od małego. Nie boi się ich i nie nauczył się jeszcze ostrożności, bo po prostu nic przykrego go ze strony koni nigdy nie spotkało. W tym akurat jest moja zasługa, bo pilnuję go i czuwam, by nie latał im pod brzuchami, nie ciągnął za szczotki pęcinowe na tylnych nogach i nie wsadzał palców między końskie zęby. Z pewnością wynika to z mojej świadomości o tym, jakie nieszczęście w kontakcie takiego szkraba z potężnym zwierzęciem może się zdarzyć. Koniarze to wiedzą, a laicy są albo hiper-ostrożni („Nie podchodź do boksu synku, bo Cię koń kopnie!” Stojąc w zamkniętym boksie, taaaak) albo wyluzowani do granic – ich pociecha biega po stajni, kręci się między pasącymi się na padoku końmi, wkłada łapki między kraty boksu ogiera dzierżąc w nich kilka źdźbeł siana. Czasami chrypy dostaję od wiecznego upominania rodziców, by pilnowali, uważali, kontrolowali swoje dzieci. Zdarza się, że gdy grupa czeka na wspólne wyjście na padok trzymając osiodłane konie, klienci wsadzają swoje dziecko na konia, by pstryknąć pamiątkową fotkę. Taka pamiątka może być ostatnią, gdy nie pytając nikogo o pozwolenie znienacka wrzucają 15 kilo na grzbiet niespodziewającego się wierzchowca. Nie wszystkie nasze konie są wybitnie spokojne. Niektóre są młode i niedoświadczone, inne dopiero zaczynają naukę pracy pod siodłem, są też te pobudliwe i strachliwe. I gdy kilka takich koni stoi pod stajnią czekając na wyjazd to warto przypilnować, by dziecko nie biegało z radosnym piskiem między ich zadami. Dziwi mnie beztroska rodziców, a uwierzcie, że tacy luzacy zdarzają się b. często. I choć nie lubię też tych nadopiekuńczych, bo wyrabiają w dzieciach od małego paniczny strach przed koniem, to chyba jednak lepiej na tym wychodzą. Lubię dzieci, nawet te głośne i wszędobylskie. Nie lubię rodziców, którzy pozwalają im na wszystko, a mnie winią za własną bezmyślność.

DSC03480

Koń jest zwierzęciem przyjaznym i otwartym. Często może jednak intencje małego dziecka źle zrozumieć. Nie mam kontaktu z końmi, które celowo chciałyby zrobić krzywdę, choć wiem, że i takie agresywne jednostki  się zdarzają. Nie rodzą się z tym, uczą się tego od człowieka, to ich forma obrony. Jednak nawet te, które traumy za sobą nie mają,  te miłe i przyjazne przytulaki mogą zranić, nie ze złej woli. Pamiętam jak Lotna, będąc jeszcze wesołym źrebaczkiem złapała Stasia za kurtkę i przewróciła. To była jej forma zabawy z kolegą, który niestety okazał się kiepskim towarzyszem do brykania. Uważam, że kontaktu z koniem nie można dziecku bronić, straszyć, że koń je kopnie w kosmos czy zje jak wilk Czerwonego Kapturka. Lecz mimo wszystko – trochę rozsądku!

Fot. czubajka.pl # Staś i Tajga / Likier

Autor: Kategoria: Z ŻYCIA MOJEJ STAJNI

Śmiechu warte cz. II

383450_510845998982687_994511599_n

Fot. Kuba Lipczyński # Faramuszka

O, lubicie czytać o jeździeckich wtopach i porażkach. Nie mogę Was winić, bo sama uwielbiam się nabijać z innych. Taka już chyba nasza ludzka natura. Więc posłuchajcie, jak mój super odważny mąż, pudzian i superman, który niczego się nie boi, dał się nieraz sponiewierać naszym stajennym zawodnikom.

W roku, w którym zdecydowaliśmy się na dorzucenie do stawki naszych koni kilku haflingerów, kupiliśmy dwa konie z pobliskiej hodowli tych złotych diabłów. W pierwszej paczce była Tara i w zasadzie tylko ona do dziś pozostała. Jej koleżankę Tosię wymieniliśmy po miesiącu na obecną Rozę, po tym jak zapewniła Natalii zwolnienie lekarskie na dłuższy czas. Ale jeszcze przed Tosią przygarnęliśmy młodego wałacha Olka.  Haflingery pochodziły z chowu tabunowego, człowieka za dobrze nie znały, o chodzeniu na uwiązie nie było mowy, nogi podawały kowalowi po uprzednim otumanieniu zastrzykiem uspokajającym. A Oluś oprócz krnąbrnego charakteru dysponował też siłą smoka. Do dziś zresztą uważamy, że te małe krępe koniki mają wyjątkową parę i moc. Roza z Tarą pracują zimą w kuligach i pędzą żwawo po śniegu, podczas gdy zlany potem Bolek po kilku rundach z saniami jest do stajni odworzony na taczkach. Kondycji chłop nie ma. Halinger Olek miał kondycję, miał siłę i miał niezłomny charakter. Ze stajni wyprowadzaliśmy go na wędzidle (kantara nawet by nie poczuł) i czterech lonżach, które trzymało czterech facetów: Kuba, tata, Mirek i sąsiad zza płotu. A ten diabeł wynosił ich w zębach i targał po polu ile chciał. Szybko poszło – najpierw lonżę puścił sponiewierany sąsiad, potem Mirek zgubił czapkę, co jak wiadomo skutkuje u niego ustaniem akcji serca, tata przeciągnięty przez belki lonżownika tez się poddał, ale przecież Kuba nie odpuści, o nie. Olek, odciążony z trzech stron, nawet nie poczuł tej koguciej wagi uwieszonej na ostatniej lonży i poszedł w pola pełnym, szaleńczym galopem. Przez chwilę Kuba zdołał biec, potem prędkość była za duża, by przebierać nogami. Prawa fizyki są jasne i według nich Kuba powinien powiewać za cwałującym koniem jak chorągiewka na wietrze. Ten uparciuch jednak walczył do końca. W rezultacie jechał brzuchem po ziemi trzymając kurczowo lonżę, mimo że wszyscy przed stajnia darliśmy się „puszczaj w cholerę!” Nieważne, co się stanie z koniem, gdzie poleci i gdzie będziemy go później łapać. Ważne, by Kuba przestał ścierać się na piachu, bo warstwa tłuszczowa u niego jest dość skąpa i nie ma co się ścierać. Gdy w końcu zrezygnował i puścił lonżę leżał na brzuchu, a bryczesy miał na udach. Byłam wtedy w zaawansowanej ciąży ze Stasiem i gdy zobaczyłam sponiewieranego małżonka na tym klepisku to uznałam, że dzieci już więcej nie będziemy mogli mieć.  Najlepsza była jego mina – mimo piachu w zębach, poobijanych żeber i rak startych do krwi pałał żądzą zemsty. Zerwał się i rozejrzał wokół jak byk na corridzie. Nie zazdrościłam Olkowi…

Bolek też sponiewierał Kubę i to nie raz. Najbardziej widowiskowo, gdy po prostu przejechał po nim bryczką. Odepchnął Kubę stojącego przy jego pysku, przewrócił go lewym dyszlem i ruszył galopem przejeżdżając kołami po Kubie. A superman nie tracił czasu – nie leżał tam, choć pewnie powinien, tylko zerwał się na równe nogi i ruszył w pościg. I tylko ja wiem, jak bardzo był poobijany i jak jęczał przewracając się w nocy na drugi bok. A najświeższy sparring para Bolek-Kuba miała dwa tygodnie temu. Kuba gonił ogiera po polu na quadzie i zajechał mu drogę. Do głowy mu nie przyszło, że koń może go nie respektować. Boluś zamiast grzecznie skręcić i dać się zawrócić w stronę stajni po prostu w pełnym pędzie wleciał w przeszkodę ludzką. Przewrócił quada, Kubę i dumny z wyniku 1:0 dla siebie posłusznie zameldował się w stajni. Kuba dołączył po 40 minutach…

Mogę wspominać to teraz ze śmiechem, bo jak przypomnę sobie minę mojego supermana to widzę zabawne strony sytuacji. Ale różnie mogło się to potoczyć… Są jednak takie końskie wypadki, które wspominam jako śmieszne i tylko śmieszne, bez ukrytej w nich grozy. I żeby nie było, że tylko ja spadam w stępie z konia to opowiem Wam, jak zleciał mistrz. Klienci, jak wiadomo, mają różne dziwne zachcianki. I tak poprosili Kubę, by pojechał z nimi na plażę na wschód słońca. To nic, że słońce nie wschodzi od strony morza. Oni chcą rano na plażę! Klient nasz pan, mimo usilnych prób wybicia im z głowy tego pomysłu, Kuba był zmuszony wstać o jakiejś nieludzkiej porze, przed wschodem i pojechać na orzeźwiająca wycieczkę. Ponieważ jak powszechnie wiadomo, Kuba jest śpiochem, a właściwie już niemal narkoleptykiem, to wstał na pięć minut przed wyjazdem, pobiegł do stajni, gdzie grupa czekała już na osiodłanych koniach, zarzucił Bolkowi ogłowie i żeby nie marnować czasu wskoczył na oklep. Do morza jakieś dziesięć minut jest, a żeby rozespanym koniom dać się rozchodzić całą drogę szli stępa. Kołyszący miarowo Bolek, jednostajny stuk kopyt…  i mistrz zasnął. Zsunął się z człapiącego Bolka i zaliczył przykrą pobudkę na glebie. Wyobrażacie sobie zdziwienie klientów, gdy instruktor spadł z idącego spokojnie konia?

Opowieści o naszych głupich wypadkach mam mnóstwo. Trzeba będzie zakończyć ośmieszanie rodziny i zacząć nabijać się z klientów. Już niedługo!

Autor: Kategoria: Z ŻYCIA MOJEJ STAJNI

Jak koń został trenerem biznesu

283427_251320654879073_2179397_nPowoli raczkuje w naszym kraju program rozwojowy Horse Assisted Education zajmujący się rozwojem organizacyjnym przedsiębiorstw oraz szkoleniem menadżerów i kierowników w przedsiębiorstwach. Metoda ta polega na wykorzystaniu konia i interakcji z nim do rozbudzenia świadomości o niewerbalnej komunikacji i rozwoju empatii u pracowników kadry zarządzającej. Koncept wykorzystania konia jako trenera wzbudził moje żywe zainteresowanie. Nie jestem specjalistą z branży szkoleniowej i nie umiem ocenić czy uda się wprowadzić taką innowacyjną metodę do polskiego biznesu.  Zainteresowało mnie raczej to, czy my, koniarze, zdajemy sobie sprawę z tego, czego uczy nas koń?

Aby poznać istotę warsztatów szkoleniowych z udziałem koni zdecydowałam się na udział w konferencji Organizacji Przyszłości „Współpraca w biznesie oparta na empatii”. Program konferencji, oprócz panelu dyskusyjnego i wyjaśnienia teoretycznej kwestii takich szkoleń, zawierał również zajęcia praktyczne z wykorzystaniem koni. Zajęcia te, oceniane przeze mnie przecież z perspektywy koniarza z wieloletnim stażem, były po prostu nudne. I kiedy już miałam machnąć ręką, dopić darmową kawę i odszukać w torebce kluczyki do samochodu, odkryłam, że patrzę w złą stronę. Skupiłam się na obserwacji koni i ich zachowania, bo to określono nam jako zadanie dla uczestników.  A gdy zmieniłam cel swoich obserwacji na badanie reakcji samych uczestników na ten nowy dla nich kontakt z żywym, wrażliwym zwierzęciem nagle odkryłam, jak ciekawe i pouczające zjawisko rozgrywa się na moich oczach. Przecież to szkolenie nie jest o koniach, ono jest o ludziach! Bo to, jak zachowuje się koń i jak interpretować to, co chce przekazać ludziom nie jest dla mnie niczym nowym. Ale to jak ludzie uczą się komunikacji niewerbalnej w kontakcie z koniem to po prostu magia! Obserwowałam z zapartym tchem tę nieśmiałość, powoli rosnące zaufanie do dużego zwierzęcia, budzącą się więź i nawiązywany kontakt. Kontakt ze zwierzęciem, które reaguje na człowieka, wychwytuje każdą niespójność komunikacyjną, akcentuje każdą niejasność przekazu. Momentami zabawne wręcz było to jakie podstawowe, zdawałoby się, błędy popełniają ludzie w kontakcie z koniem. A już zupełnie dla mnie niesamowite było to, jak szybko taka osoba, która z koniem w tak bliskim kontakcie znalazła się po raz pierwszy, uczy się końskiego języka i intuicyjnie wykonuje to, o czym koniarze czytają w książkach i poradnikach. Pierwsze zbliżenie do konia, wahanie, strach maskowany przez mężczyzn nonszalancją. A potem ten strach i niepewność powoli zamieniają się w zaufanie i ogromną dumę z tego, że udało się konia poprowadzić na uwiązie po prostej. I jakkolwiek śmieszyłoby to „starych wyjadaczy” jakim okazałam się tam ja, to i tak byłam pewna podziwu dla odwagi tych osób, dla ich zaangażowania i ciepła okazywanego zwierzęciu, które grzecznie wykonało to, o co je poprosili. Dla przykładu – uczestnikom polecono przeprowadzić konia przez slalom. Ćwiczenie wydaje się banalne, więc wyjaśnię – podczas zadania nie wolno było konia dotknąć, pociągnąć, popchnąć, szturchnąć. Swoją wolę należało mu przekazać tylko i wyłącznie mową ciała. Dla koniarzy zadanie jest pewnie proste, bo nie raz w swojej pracy motywowali konie z ziemi do wykonania określonych ćwiczeń. Ale laik? Osoba, która tak blisko konia znalazła się po raz pierwszy w życiu? Żaden kierownik, dyrektor, prezes nie wpłynie na konia swoim autorytetem i nic nie wskóra mówiąc: „Panie Koniu, albo przejdzie pan ten slalom poprawnie i w ciągu pięciu minut  dostarczy na moje biurko dokładny raport, albo może pan pakować swój owies i więcej mi się nie pokazywać na oczy”. Obserwowałam więc z żywym zainteresowaniem ten spektakl i pierwsze nieudolne próby nawiązania kontaktu z koniem. Widząc te żenujące dla mnie niezrozumienie podstawowych instynktów konia obstawiałam z dużym prawdopodobieństwem porażkę zespołu. A jednak sfinalizowanie zadania nastąpiło po 7 (!) minutach. Zespół amatorów już po pierwszych nieudanych próbach zwrócenia uwagi konia nauczył się (nie, przepraszam, został nauczony) jak komunikować się z koniem. I tak, pracując w zgranym zespole, w którym koń absolutnie liderem nie był, nakłonili zwierzę do poruszania się  po określonej drodze motywując je jedynie głosem i mową ciała.

Szkolenie nie jest dla mnie. Dla Ciebie koniarzu, również nie. Bo my przechodzimy taki trening każdego dnia, nawet jeśli nie zdajemy sobie z tego sprawy. Szkolenie jest dla ludzi, którzy w swym zabieganym życiu zawodowym zapominają przystanąć i odetchnąć. Na własne oczy widziałam jak szybko kontakt z koniem wyostrza uwagę, rozwija intuicję; jakich intensywnych emocji dostarcza tym niemal sztywnym od stresu menagerom. Uświadomiłam sobie, że powinnam wzbogacić własne CV o informację o kilkuletnim kursie empatii i niewerbalnej komunikacji jaki przeszłam pod okiem takich trenerskich sław jak Kasztan, Mała czy Esauł.  Bo to, jakim jestem człowiekiem w życiu zawodowym i prywatnym, to jak układają się moje stosunki z przyjaciółmi i współpracownikami to zasługa wyrobionych przez końskich trenerów wyczucia, odczuwania emocji i wrażliwości. Za co serdecznie Wam, moi trenerzy, dziękuję!

Autor: Kategoria: ARTYKUŁY

Śmiechu warte cz. I

CSC_0342

Fot. Magda Wiśniewska # Garden

Moje nadmiernie rozwinięte poczucie humoru pozwala mi śmiać się z samej siebie. To chyba jednak jasne, że wolę śmiać się z innych. O, uwielbiam tych klientów stajni, którzy dostarczają mi rozrywki!  Nie chcę jednak zaczynać życia w internecie od nabijania się z mas. Aby więc było sprawiedliwie, politycznie poprawnie i uczciwie pozwolę Wam pośmiać się ze mnie.  Do biegu, gotowi, start!

Wyobrażacie sobie instruktora, który spada z konia pod stajnią? W stępie? Nie? Tadam! Wracałam z intensywnego terenu z dzieciakami. Intensywny na maksa – stępo-kłus ze znaczną przewagą stępa, dzieciaki w przedziale wiekowym 10-12 lat, szkraby małe na kucach walijskich i konikach polskich. I ja na tchórzu nad tchórzami – Raszdim. Przed stajnią tłum rodziców czekających z bijącym sercem na powrót swoich skarbów. Siedziałam znudzona, nogi wyjęte ze strzemion, w półśnie, żałując, że nie zabrałam ze sobą krzyżówek czy sudoku. Na rzecz rodziców, których mam już w zasięgu wzroku odwróciłam się do tyłu, sprawdzając, jak tam moja grupa. Niby, że taka jestem zainteresowana i przejęta, dbam o moich podopiecznych itd. I Raszdi, który zaskoczony błyskiem flesza wykonuje nagły skok w bok. Zaskoczona i nieprzygotowana ląduję na ziemi. Miny rodziców – bezcenne. A więc to pod opieką tej fajtłapy wysłaliśmy nasze dzieci w teren…

Najlepsze są te wpadki, które przytrafiają się na oczach klientów. Zdarzyło mi się na przykład zsiąść z konia prosto w płot. Po prostu gdy już zeskakiwałam z jego grzbietu dowcipny Heniuś zdecydował się zrobić półobrót i ustawić łbem do stajni. Potłukłam się solidnie zeskakując prosto na ogrodzenie. Kiedy kulejąc i oglądając pojawiające się siniaki opowiedziałam mamie jak uroczo zaprezentowałam własną gamoniowatość na oczach tłumu ludzi mama mnie pocieszyła: „Ja wczoraj zsiadałam z Czubajki i usiadłam na źrebaku. Podbiegł, żeby się podłączyć do mleczarni…”

A jak można na własne życzenie i z własnej głupoty obić sobie klatę? Moja recepta – widzisz na pastwisku kucyka? To wsiadaj, przejedź się na oklep. Galop jest zabawny na takim małym stworzonku. Szkoda tylko, że taki szkrab mieści się pod belką ogrodzenia,  a jeździec w takim przypadku zostaje na płocie. Wjechać galopem prosto w żerdź i zostać na niej mając przed sobą piękny widok na galopujący w oddali zadek kucyka to fantastyczne przeżycie! Nawet krzyknąć nie miałam jak, bo tak mnie zatkało uderzenie prosto w mostek.

Konie kopią. Każdy to wie. Nie oberwałam nigdy od konia przypadkiem. Nie podchodzę znienacka od tyłu, nie zaskakuję pasących się spokojnie koni nagłym pojawieniem się w okolicach ich zadów. Ale specjalnie, z premedytacją, owszem, dostałam od konia. I nawet powiem uczciwie, że mi się należało. Prowadziłam zajęcia dla początkujących na małym padoku. Cztery konie chodzą w kółko, ja stoję w środku, obserwuję, rzucam jakieś uwagi do jeźdźców. Większość koni mało cwana, więc posłuszna, mimo nieudolnych jeźdźców na grzbietach. Kasztan uznał jednak, że zasada „prowadzi mądrzejszy” jest jak najbardziej do zastosowania. Udaje głupa, ignoruje polecenia łydką, snuje się stępem i nie zamierza wysilać się na kłus. Trzy konie robią pełne kółko kłusem i hamują na zadzie spacerującego Kasztana. Kolejne kółko – to samo. Wyprzedzają, kłusują – stop – rudy zad na drodze.  Wściekła na tego nieroba i cwaniaczka motywuję go batem. Konkretnie go motywuję. Kilka kółek konie latają ochoczo, w stawce Kasztan wściekły, ale posłuszny. W momencie, gdy znalazł się za moimi plecami zboczył z trasy, ustawił się precyzyjnie zadem i zanim zdążyłam się zorientować wymierzył mi takiego kopniaka, że przewróciłam się prosto w końską kupę, dość świeżą niestety. Zanim wstałam Kasztan był już w szeregu i zadowolony kłusował z innymi łypiąc na mnie z satysfakcją. Tęsknię za nim…

Kto mnie zna może przypomni mi jakieś widowiskowe wpadki z moim udziałem?  A Wy? Kiedy ostatnio śmialiście się z samych siebie?

Autor: Kategoria: Z ŻYCIA MOJEJ STAJNI

Bo ja chcę mieć własnego konia!

DSC_3776

Coraz częściej rodzice, wspierając hobby swoich pociech, kupują dorastającym dzieciakom własnego konia. Gdy ja, będąc w szkole podstawowej czy później liceum (tak, to jeszcze te czasy, gdy podziału na gimnazja nie było), marzyłam o własnym koniu, to było to dla mnie jak ta przysłowiowa gwiazdka z nieba. Dziś coraz więcej osób stać na sfinansowanie takiej zachcianki swoim małym marzycielom, ale czy aby na pewno realność takiego marzenia to zaleta? 

Posiadanie własnego konia wiąże się z dużymi kosztami i, przede wszystkim, ogromną odpowiedzialnością. Koń wymaga przede wszystkim poświęcania mu czasu, a trzymanie zwierzęcia po to, by dwa razy w miesiącu wsiąść na jego grzbiet, mija się nie tylko z celem kupna konia, ale i zupełnie nie opłaca się finansowo. Jazda konna jest hobby, którego nie można odstawić na zimę do piwnicy i odkurzyć na sezon letni. Jeśli ktoś nie ma czasu i wystarczającego zapału, by opiekować się koniem (a jako opiekę liczę również regularne jazdy) to lepiej jest korzystać ze szkółek jeździeckich i wsiadać okazyjnie na wypożyczane rumaki, które pozostając w stałym treningu są bezpieczne i spokojne.

Koszt kupna konia nie jest obecnie wysoki. Jeszcze kilka lat temu kupno konia było wydatkiem luksusowym, a ceny wierzchowców znacznie przerastały możliwości zwykłych zjadaczy chleba. Dziś dobrego konia rekreacyjnego można dostać za niewielką sumę, a okazji by kupić rumaka nie brakuje. Co chwila gdzieś jest likwidowana stajnia, ktoś sprzedaje konia, dla którego już nie ma czasu lub po prostu w zapale hodowli zapchał się przeciętniakami bez wielkiej urody, talentu i pochodzenia, których teraz pozbywa się za bezcen, byle tylko nie generowały już kosztów związanych z trzymaniem, opieką, wyżywieniem. I choć ceny na końskim targu przekonują, że każdego, nawet mnie stać na konia to często zapominamy, że sam zakup to najmniejszy wydatek związany z posiadaniem własnego konia. Konia nie wstawisz na balkon czy do własnego ogródka w miejskim bliźniaku i nie wyżywisz resztkami z własnego obiadu. Do regularnych domowych rachunków trzeba teraz dodać niemałe wcale kwoty za dzierżawę boksu w stajni, wyżywienie zwierzęcia, opłaty związane z regularną opieką kowala, szczepienia, odrobaczanie, zakup rzędu. A jeśli koń, nie daj Boże, zachoruje? Wizyty weterynarza, leki, często wyłączenie z pracy na dłuższy czas, a rachunki rosną. Gdy korzystamy z koni szkółkowych płacimy za godzinę jazdy i nie wnikamy w szczegóły werkowania kopyt i terminy odrobaczania. Nikt mnie nie przekona, że posiadanie własnego konia opłaca się finansowo. Żadnych oszczędności na kupnie dziecku konia nie ma co się spodziewać – karnet na jazdy nawet w elitarnej i drogiej szkółce jeździeckiej zawsze będzie mniejszym wydatkiem niż miesięczny koszt utrzymania konia i prawidłowej nad nim opieki.

Są jednak tacy szczęśliwcy, którzy sprawy finansowe mogą spokojnie przyjąć na swe barki i nawet nie poczuć ich ciężaru. Czy takim ludziom mogę z czystym sumieniem polecać zakup konia? Nie, bo posiadanie zwierzęcia to nie tylko odpowiedzialność finansowa. Sfinansowanie dziecku takiego hobby to nie koniec problemów. Koń to nie rower górski czy para wyczynowych rolek, które można spokojnie odłożyć w niesprzyjającym momencie i powrócić do nich, gdy czas i pogoda pozwoli na oddawanie się tej pasji. Posiadanie żywego zwierzęcia wiąże się również z koniecznością poświęcania mu czasu i zapewnienia odpowiedniej dawki ruchu. Kto decyduje się na kupno konia pod wpływem impulsu i w napadzie wielkiego entuzjazmu musi liczyć się z tym, że ten entuzjazm i zapał musi mu teraz dopisywać przez kilka dobrych lat i utrzymywać się bez względu na pogodę, obowiązki szkolne czy zaplanowane zagraniczne urlopy. Jeśli zapał dziecka osłabnie, a wizyty w stajni staną się coraz rzadsze, to nie tylko wydatki miesięczne pozostaną te same, ale i potrzeby konia nie zmniejszą się proporcjonalnie do chęci dziecka. Koń  prywatny, trzymany w boksie i karmiony normalną dawką owsa, a pozbawiony regularnej porcji ruchu z czasem poszuka sobie drogi ujścia dla zgromadzonej energii i spożytkuje jej zapasy pod siodłem przy okazji wizyty właścicielki. Taki niesforny, brykający zwierzak potrafi napędzić stracha dziecku, które z czasem kontakt z „wariatem” ogranicza do wyczesania i zaplecenia grzywy wynajdując wymówki, by na grzbiet swojego rączego rumaka wsiadać coraz rzadziej. W ten sposób błędne koło się zamyka – nie jeżdżę, bo koń jest nadpobudliwy, koń nie chodzi więc energia rozpiera go coraz bardziej. Dziecko zniechęca się do jazdy, a często potrafi się z niej wyleczyć na całe życie.

Na palcach jednej ręki mogę policzyć stojące w naszej stajni prywatne konie. Mało, ale powód takiego nieurodzaju nie jest bynajmniej związany ze słabym popytem. Zainteresowanie dzierżawą boksu w naszej stajni jest bardzo duże, odmawiamy jednak ze względu na brak miejsc (już nasze stado liczy ponad 30 sztuk) oraz problemy, które z takimi prywatnymi końmi zazwyczaj mamy. Dla świętego więc spokoju użyczamy boksy tylko sprawdzonym i wiernym od lat klientom, którzy jeszcze nam za skórę nie zaleźli.

Jakie problemy możemy mieć z właścicielami zwierząt? Zaczynając od nieregularnych wpłat za dzierżawę boksu, poprzez wieczne pretensje o: za mało owsa, za dużo owsa, brudno w boksie, za mało ściółki, zginął mi popręg, koń dostał kopa na pastwisku, koń za mało pastwiskowany, aż do kłótni typu „wiem lepiej” czyli: wykapię konia wczesną wiosną, na pewno się nie przeziębi, kupię ostry munsztuk i będę jeździć na czarnej wodzy, bo znam się lepiej i nie wierzę w te wasze złośliwe tłumaczenia, ze czarna wodza to brzytwa w rękach małpy, ja krzywdy własnemu koniowi nie zrobię, a przecież z niego taki diabeł, że inaczej sobie nie poradzę. Niejednokrotnie żal mi zwierząt, które trafiają w ręce dorastających dziewczynek i wystrojone w kolorowe czapraki, z ochraniaczami na nogach i nausznikami wyszywanymi perełkami galopują na lonży po małym kółku motywowane batem, bo przecież przed jazdą trzeba konia zmęczyć. Taki koń, który w boksie stoi często i cały miesiąc zażywając ruchu tylko tyle, ile zapewnimy mu na pastwisku, karmiony normalną dawką owsa, a przy okazji wizyt właścicielki pasiony dodatkowo kilogramami jabłek, marchwi i granulowanych końskich smakołyków nudzi się, energia go rozpiera, więc ubrany w swoje siodełko z barankiem, z zaplecioną grzywą i ogonem, machając wystrojoną w nabijany brylancikami naczółek główką zazwyczaj bryka radośnie i rwie się do galopu, gdy tylko lewa nóżka właścicielki dotknie strzemienia. I wtedy zaczyna się płacz, wyzywanie tego wariata, strach i odmowa jazdy, prośby rodziców: „Niech Pani wsiądzie na chwilę, utemperuje go jakoś, jak dziecko ma jeździć na takim diable, to pewnie wasze konie go tak stresują, a w ogóle to on chyba nie lubi tej stajni”. A ja kaskaderem nie jestem, na rodeo i poskramiacza nigdy się nie pisałam, więc tłumaczę na czym polega problem i jak sobie z tym radzić. To, że jakiś niewyżyty kaskader wsiądzie na takie pełne energii zwierzę i przetrzepie mu tyłek palcatem znacząc pręgami ten niesforny, brykający zad, rozwiąże problem tylko na chwilę. Owszem, zmęczone i spocone zwierzę pozwoli wsiąść na siebie właścicielce i o ile żadnych numerów robić nie będzie, to jest już na tyle wyprane, że o żadnej ambitniejszej jeździe nie ma co marzyć. By być właścicielem konia i w pełni cieszyć się możliwościami, jakie takie posiadanie daje należy zrozumieć, że wymaga to regularnego poświęcania zwierzęciu czasu i wiąże się z odpowiedzialnością, która przerasta zapaleńców kupujących konia dla tzw. szpanu. A ileż już takich dumnych posiadaczy przewinęło się przez nasza stajnię! Zapału starczało im na góra kilka miesięcy, w czasie których zainwestowali głównie w profesjonalny i drogi sprzęt licząc, że umiejętności jeździeckie dodane zostaną do takiego sprzętu gratis. Największą przyjemność sprawiało im wyprowadzanie konia przed stajnię, gdzie wśród zgromadzonych klientów i odwiedzających odgrywali rolę profesjonalnego właściciela, który szykuje swojego wyczynowego rumaka do wielkiej pardubickiej. Nie zliczę ile zakładów wygrałam, gdy stojąc na lonży obserwowałam wracającego z padoku dumnego posiadacza i zakładałam się ze stojącymi obok klientami, że za chwilę widoczny na horyzoncie jeździec przejdzie w szaleńczy galop i wróci do stajni w pełnym pędzie, by pokazać wszystkim zgromadzonym, jaki niezwykły talent posiada. Za każdym razem spekulacja taka wywoływała zdziwienie wśród obserwatorów i pytania: „Skąd Pani wiedziała?”. To proste – im więcej ludzi przed stajnią, tym większe parcie na poklask u miernego często jeźdźca, ale za to dumnego i bladego właściciela własnego wierzchowca. I szczery ubaw miałam tylko wtedy, gdy takie „wielkie wejście” się udawało, ale w przypadku, gdy jeździec spadał z rozpędzonego konia w gwałtownym hamowaniu zwierzaka lub, co gorsza, był wnoszony na jego grzbiecie aż na stajenny korytarz to krew mi stygła w żyłach. Za swoje bezpieczeństwo prywatny właściciel konia jest odpowiedzialny sam i żadne OC stajni go nie obejmuje. Ale za bezpieczeństwo klientów i odwiedzających stajnię odpowiadam ja i narażanie ich na stratowanie przez podnieconego bliskością boksu zwierzaka wywołuje u mnie jedną reakcję – albo szanujesz zasady panujące w naszej stajni, albo poszukaj sobie prywatnego folwarku, na którym jako Pan i Władca możesz panoszyć się do woli. Jakże często koń traktowany jest jako dodatek – plus sto do fantastyczności. A w rezultacie otrzymujemy plus tysiąc do żenady…

Z ogromnej rzeszy entuzjastów, którzy zainwestowali we własne zwierzę obecnie zostało nam, po przefiltrowaniu ich zapału, tylko kilka jednostek, które odpowiedzialność za własne zwierzę traktują poważnie i, realizując swoją pasję, w którą wkładają ogrom pracy i czasu, zbierają samą śmietankę radości, jaką posiadanie konia daje. Absolutnie nie zamierzam nikomu odradzać kupna konia, choć taki wydźwięk może mieć ten tekst. Przekonuję tylko, by gruntowanie przemyśleć swoją decyzję i, po dokładnym przeanalizowaniu wszystkich za i przeciw, zrozumieć obciążenie, jakie się z tym wiąże. Jeżeli wierzymy, że nasze zaangażowanie nie zblednie w nawale codziennych obowiązków, to takie spełnione marzenie zapewni nam tylko radość i ogromną satysfakcję z nawiązanej z wierzchowcem więzi. Ale jeśli po dogłębnym przemyśleniu tej kwestii i wymienionych wyżej zobowiązań, jakie decyzja ta za sobą pociąga, mamy choć cień wątpliwości, to może warto jeszcze poczekać i przetestować swój zapał jeżdżąc regularnie w jakiejś zaprzyjaźnionej stajni, na koniu, który co prawda zna na swym grzbiecie nie tylko nasz ciężar, ale potrafi dać nam równie wiele radości z jazdy, co ten, za którego za którego spłacamy zaciągnięty kredyt.

Fot. Kuba Lipczyński # Raszdi i ja

Autor: Kategoria: ARTYKUŁY

Czy Polacy kochają konie?

DSC_7787

Zamiłowanie Polaków do koni było w czasach I Rzeczypospolitej powszechnie znane. Nasi wschodni sąsiedzi mawiali: „Lach bez konia, jak ciało bez duszy”. Zawsze byliśmy bardzo dumni z naszej husarii, sukcesów kawalerii i do dziś lubimy wspominać o „ułańskiej fantazji”, którą podobno wszyscy mamy w genach. Historia Polski nierozłącznie związana jest z końmi – to ich kopytami miażdżyliśmy wrogów, na ich grzbietach zasiadali wielcy wodzowie, a imiona wielu wierzchowców są równie znane jak imiona ich jeźdźców.  I choć z dumą wspominamy nieustraszoną polską kawalerię i na całe gardło śpiewamy przy zakrapianym grillu o ułanie, który przybył pod okienko, to jednak nie mogę oprzeć się wrażeniu, że skutecznie oddzieliliśmy już „ciało od duszy”, a nas od konia. Spójrzmy prawdzie w oczy – mimo gorących manifestacji polskiej miłości do przyjaciela-konia, my Polacy, nie kochamy koni. Dlaczego?

Od kilku lat pracuję jako instruktor jazdy konnej w nadmorskiej stajni. I niezmiennie spotykam się z wrogością i niezrozumieniem dla mojej pasji i pracy. Wulgarne i chamskie komentarze na temat jeźdźców przestały już na mnie robić wrażenie. I potrafię się już cieszyć, gdy mijani przechodnie nazywają nas „szlachtą, która myśli, że wszystko im wolno”, bo doceniam fakt, że nie padają bardziej dosadne i niekulturalne słowa. Nierzadko mam ze sobą w grupie dzieci i młodzież, które staram się chronić przed obscenicznymi gestami męskiej grupy spacerowiczów, rzucających komentarze o koniu, na którym tak naprawdę chcieliby mnie widzieć. I choć przyznaję to z przykrością, to już do tego przywykłam.  Nadal jednak boli mnie epatowanie wrogością i nietolerancją, z którą spotykam się na każdym kroku. Bo jakże to – jak śmiem pokazywać się w lesie czy na łące na grzbiecie tego potwora, który zanieczyszcza drogi, roznosi kopytami leśne dukty i płoszy zwierzynę? Jakim prawem wprowadzam to obmierzłe zwierzę między ludzi grożąc im stratowaniem, bolesną śmiercią pod kopytami tego drapieżnika lub po prostu nagłym kopnięciem, które z pewnością spowoduje natychmiastowe złamanie kręgosłupa? I aby uprzedzić tych, którzy byliby skłonni uwierzyć w stawiane mi zarzuty, zapewniam, że poruszam się konno tylko po ścieżkach wyznaczonych mi przez nadleśnictwo, nie galopuję na duktach leśnych czy polach, jeśli w zasięgu wzroku widzę choć jednego pieszego i zawsze mijam rowerzystów czy spacerowiczów stępem, nierzadko stając i przepuszczając ich na drodze jeśli widzę, że obawiają się dużego, bądź co bądź, zwierzęcia.  Przed wulgaryzmami mnie to jednak nie chroni. Oburzeni piesi wykrzykują o zniszczonej ścieżce i stratowanym szlaku. Moje konie są w sezonie kute na przód, o czym nadleśnictwo jest uprzedzone. Wyznaczone dla nas trasy to szerokie piaszczyste dukty w lesie wydmowym. Nierzadko wjeżdżają tam służbowe jeepy straży leśnej, poruszają się quady i ciągniki z przyczepami podczas ścinki drzew. Ale to nie szeroka opona pojazdu mechanicznego niszczy drogę – to koń rozrywa łachy piachu, który jest przecież tak miękki, że często zwierzęta zapadają  się po pęciny. Nie spacerowicze z modnymi ostatnio kijkami do Nordic Walking dziurawią ściółkę, nie psy rozkopują korzenie drzew w poszukiwaniu nornic, nie grzybiarze parkujący swoje samochody w lesie niszczą trasę oponami, wszystkiemu winien jest koń. I hańba mu!

Czasami, gdy znajdę w sobie jeszcze cierpliwość, tłumaczę to spotkanym awanturnikom. Nierzadko proszę o pokazanie na trasie naszego przejazdu, gdzie też zerwaliśmy poszycie i gdzie odbiły się ślady kopyt, zostawiając uszkodzenia, które się nie zregenerują. A ponieważ wskazanie takiego miejsca jest oczywiście niemożliwe, na moją głowę sypią się gromy z innej strony – koń brudzi, zanieczyszcza, jeźdźcy śmiecą, hałasują. Tak, zgadzam się, zastęp koni zazwyczaj zostawia za sobą nawóz, który jest przecież w 100% biodegradowalny. Za taki nawóz sprzedawany w naszej stajni w workach działkowicze z pobliskich ogródków płacą i użytkują go do wspomagania upraw. W lesie nawożenie nie jest niezbędne i nie zamierzam tu dowodzić, że konie znacząco wspierają gospodarkę leśną, bo byłoby to skrajnym obiektywizmem. Nie widzę jednak tak wysokiej szkodliwości czynu, by „karły reakcji” z taką zawziętością zwalczały moje prawo do spacerów na końskim grzbiecie.  Wspomnę tu również o tym, że po trasie mojego przejazdu z grupą wieczorem robi rundę mój mąż na motorze, by usunąć szufelką pozostałości z centralnych części szlaków spacerowych. Chciałabym, by taką gorliwością wykazywali się właściciele psów, które wszędzie zostawiają „twarde dowody” swojej obecności.

Nietolerancja i nieuprzejme zachowanie przechodniów bolą, ale po latach pracy zdążyłam się już z nim oswoić. Nie dyskutuję, nie podnoszę głosu, nie odpowiadam na rzucane mi przekleństwa. Muszę jednak reagować na inne zachowania, równie powszechne, co obelgi słowne. Zachowania, które zagrażają bezpieczeństwu jeźdźców, koni oraz przechodniów. Moje konie były już szczute psami, straszone klaksonami, o zwykłym cmokaniu, okrzykach i klepaniu po zadach nie warto chyba nawet wspominać. Pracuję ze zwierzętami rekreacyjnymi, przyzwyczajonymi do ruchu ulicznego i mijanych na trasie rowerzystów, spacerowiczów, psów. Ale każdy, nawet najbardziej spokojny koń ma prawo uskoczyć, gdy ktoś mu machnie plażowym ręcznikiem przed nosem; każdy ma prawo zerwać się do galopu, gdy znienacka klepnie go  w zad mijany pan „po dwóch głębszych” motywując zwierzę brawurowym okrzykiem. Bezpieczeństwo jeźdźców, których zabieram pod swoją opieką w teren jest dla mnie najważniejsze. I nie potrafię zrozumieć, co jest śmiesznego w poszczuciu konia psem lub puszczeniu zdalnie sterowanego samolociku nad końskimi uszami. Nie bawi mnie widok moich klientów na ziemi, ale dość zabawna jest mina właściciela psa na widok pupila,  który z podkulonym ogonem ucieka, kulejąc po celnym kopnięciu zadnią końską nogą. I tylko zwierząt żal…

Wyznaczona dla stajni trasa biegnie przez około kilometrowy odcinek nadmorskiej plaży. Pieniaczy od razy uspokoję wspominając, ze zawsze zabieram ze sobą worki i foliowe rękawiczki. Schodzę z końskiego grzbietu i na bieżąco usuwam nawóz, często przy niekulturalnym aplauzie i śmiechach plażowiczów. Mąż, który wieczorem robi kontrolny obchód brzegiem zazwyczaj nie ma nic do sprzątania i traktuje to jako relaksacyjny spacer. Na plażę wjeżdżam konno do godziny 9 rano i po 19 wieczorem, by nie zakłócać plażowania i wypoczynku wczasowiczom. Nie chroni mnie to jednak przed negatywnymi reakcjami, a często wręcz skrajną nieżyczliwością i głupotą. Grupę prowadzę zawsze brzegiem morza, mijając plażowiczów z prawej strony, by nikt nie musiał salwować się ucieczką przed koniem do wody. Rozumiem, że takie duże zwierzę może budzić respekt i strach u osób, które nie miały z nim nigdy styczności. I ten respekt mnie nawet cieszy, bo świadczy o świadomości i zrozumieniu. A co gdy tej świadomości zabraknie? Zdarzyło mi się zatrzymać w pewnej odległości od bawiącego się przy samym brzegu małego chłopczyka. Gdy uprzejmie zawołałam do dziecka: „Przepraszam, możesz odejść na chwilkę na bok, abyśmy mogli przejechać?” uśmiechnięty czterolatek wstał do pozycji homo erectus, ale nie zdążył nawet dać kroku w tył, gdy leżąca na kocu matka z gatunku homo nie-sapiens zawołała groźnie: „Nie ruszaj się! Ty byłeś tam pierwszy!”. Brawo! Wyślijmy bose dziecko pod końskie kopyta, brońmy własną piersią przejścia brzegiem, nie odsuńmy się na milimetr, gdy mija nas koń, a jeśli przypadkowo zwierzę nadepnie nam na bosą stopę to jeszcze lepiej! Kolejny argument przeciwko koniom gotowy!

Moje konie swobodnie chodzą w ruchu ulicznym. Nie boją się samochodów, nie płoszą na dźwięk klaksonu (tak, strąbmy zastęp, niech wrzucą czwarty bieg i przyspieszą do 100km/h, bo wlec się za nimi nie będziemy). Przejście ulicą jest dla mnie zawsze stresogenne, bo o ile zaufanie do swoich koni mam ogromne, to zaufania do kierowców żadnego. Mijali mnie już kierowcy autobusów, grożąc mi wyciągnięta przez okno pięścią, kierowcy osobówek bez najmniejszego hamowania śmigają obok tak blisko, że mogłabym strzemieniem puknąć w ich lusterko. Nie zapomnę miny klientki, mieszkającej na stałe w Norwegii, gdy obrzucił nas wyzwiskami wyprzedzający kierowca. Mówiła mi, że często porusza się konno po ulicach w Skandynawii i zawsze spotyka się ze zrozumieniem i życzliwością. A podobno to my, Polacy, kochamy konie…

Jeśli nieżyczliwość dla konia będzie się utrzymywać, a nieuświadomiona rzesza awanturników będzie kontynuować swoją krecią robotę, dowodząc szkodliwości konia w polskim pejzażu, to obawiam się, że Lach zostanie bez konia. Jak pracować i popularyzować ten piękny sport i rekreacyjny wypoczynek, gdy na każdym kroku spotyka się niechęć, uprzedzenia i zwyczajną złą wolę? Jak uwierzyć w zamiłowanie Polaków do koni, skoro z takim uporem dowodzą oni szkodliwości jazdy konnej? Rodacy –apeluję do Was: kochajmy konie! Wspierajmy adeptów jazdy konnej, witajmy z uśmiechem konne grupy! Odnajdźmy w nas te zakorzenione podobno w polskiej naturze zamiłowanie do wierzchowców. A my, koniarze, nie utrudniajmy życia innym i cały czas wierzmy, że nasza życzliwość spotka się z odpowiedzią i uśmiechem mijanych na trasach ludzi. Pokażmy, jak piękny jest ten sport i jak wartościowi i odpowiedzialni ludzie się nim trudnią.  Krzewmy przychylność, tolerancję i serdeczny stosunek do konia własnym zachowaniem. A koń niech pozostanie w polskiej świadomości zwierzęciem, które stało u boku Polaka od zarania dziejów.

Fot. Kuba Lipczyński # nasze konie

Autor: Kategoria: ARTYKUŁY

1 2